Poziom napięcia w instalacji elektrycznej, pomieszczenie, w którym mają być zamontowane gniazdka i włączniki elektryczne to są najważniejsze parametry doboru osprzętu. Rodzaj gniazdka elektrycznego i łącznika (popularnie nazywanego włącznikiem) określa jego konstrukcja. Nie bez znaczenia jest również odpowiedni montaż i komfort użytkowania.
Gniazdko elektryczne: zwykłe lub z bolcem, podtynkowe lub nadtynkowe, bezpieczne dla dzieci, gniazdko do łazienki lub do ogrodu, z wyłącznikiem różnicowoprądowym, z ogranicznikiem przepięć. Łączniki (potocznie włączniki): jednoklawiszowe, dwuklawiszowe, trzyklawiszowe, dwubiegunowe, schodowe, krzyżowe, ściemniacze. Zadaniem elektryka jest nie tylko zamontować osprzęt zgodnie z normą elektryczną i tzw. sztuką inżynierską, ale również dobrać go do funkcji, które będzie pełnił i doradzić inwestorom wygodne rozwiązania. Nasz poradnik może to ułatwić. Oto co w nim znajdziesz:
- Gniazdka elektryczne w instalacji, czyli do czego służy kontakt?
- Rodzaje gniazdek elektrycznych ze względu na sposób montażu i funkcje
- Rodzaje gniazdek elektrycznych ze względu na stopień ochrony IP
- Rodzaje łączników
- Wybrane gniazda i łączniki dostępne na rynku. Przegląd
Gniazdka elektryczne w instalacji, czyli do czego służy kontakt?
Gniazdko elektryczne (kontakt) odpowiada za podłączenie do instalacji elektrycznej odbiorników energii elektrycznej za pomocą współpracującej z gniazdkiem wtyczki. Gniazdka należy dobierać do funkcji jaką mają pełnić (antenowe, telefoniczne, do sieci komputerowej) oraz pomieszczenia, w którym mają być zamontowane.
W instalacjach elektrycznych jednofazowych w Polsce najczęściej stosuje się gniazda elektryczne typu E (coraz rzadziej typu C). Gniazdka typu E zbudowane są z dwóch otworów na przewód fazowy i neutralny oraz z jednego bolca umieszczonego pomiędzy nimi (typ C różni się tym, że nie ma bolca), przeznaczonego na przewód uziemiający (PE). Takie gniazdka elektryczne stosuje się także we Francji, Czechach czy Słowacji.
Drugi najpopularniejszy typ gniazdek to typ F (tzw. schuko). Stosowany jest w instalacjach elektrycznych w Niemczech, Chorwacji, Norwegii czy Holandii. Gniazdka elektryczne typu F mają styk ochronny boczny, gdzie połączenie przewodu ochronnego zapewniają (zamiast bolca jak w typie E) dwa umieszczone w bocznych ściankach gniazda sprężyste zestyki, kontaktujące z blaszkami umieszczonymi na powierzchni bocznej wtyczki.
Na świecie stosuje się również wiele innych typów gniazdek, często bardzo różniących się od siebie budową. W instalacjach przeznaczonych do urządzeń wymagających wyższego napięcia zasilania (np. 400 V), stosuje się natomiast, tzw. gniazda trójfazowe.
Rodzaje gniazdek elektrycznych ze względu na sposób montażu i funkcje
W zależności od sposobu montażu rozróznia się gniazda natynkowe i podtynkowe. Gniazdka natynkowe - do montażu w instalacji elektrycznej nie wymagają kucia ścian. Montowane są najczęściej w pomieszczeniach gospodarczych, gdzie mniej ważna jest estetyka. Gniazda podtynkowe montowane są w ścianie w specjalnej puszce. Cechuje je estetyka wykonania. W nowych i modernizowanych instalacjach elektrycznych są standardem. Dostępne bardzo różne rodzaje: od pojedyńczych do łączonych ze sobą ramek, wykonanych z plastyku lub wysokogatunkowego drewna, po gniazda do zastosowań specjalnych.
Oprócz standardowych dostępne są między innymi gniazdka:
- z klapką i w szczelnej obudowie, przeznaczone do pomieszczeń wilgotnych,
- z wyrzutnikiem wtyczki, ułatwiające jej wyjmowanie i uniemożliwiające wyrwanie gniazda z puszki,
- z ogranicznikiem przepięć klasy D, tam, gdzie ma być podłączony wrażliwy sprzęt elektroniczny,
- z wyłącznikiem różnicowoprądowym dla zwiększania bezpieczeństwa użytkowania starych instalacji elektrycznych, które nie mogą być całościowo zmodernizowane. Tego rodzaju gniazda są szczególnie przydatne w łazience, kuchni oraz w garażu, gdzie urządzenia mogą mieć kontakt z wilgocią.
- bezpieczne dla dzieci, z zamykaną klapką, przesłoną otworów lub takie, które działają tylko po włożeniu do nich wtyczki. Inne przedmioty włożone do otworów nie powodują przepływu prądu. Zamiast specjalnych gniazdek można też stosować wkładane do gniazdka zaślepki.
- z kluczem - do gniazdka można włączyć jedynie wtyczkę z przyklejoną specjalną nakładką, która pasuje do tego gniazdka,
- gniazda z portem USB do ładowania, np. urządzeń mobilnych,
- specjalne, np. antenowe, telefoniczne, sieci komputerowej, głośnikowe itp.
Pamiętaj
Najczęstszym błędem przy projektowaniu instalacji elektrycznej jest zostawienie na sam koniec planowania rozmieszczenia gniazdek elektrycznych i ich ilość. Szczególnie szybko zemści się to w kuchni. Pamiętaj o gniazdach dla lodówki, zmywarki, kuchenki elektrycznej, okapu - te muszą mieć odpowiednią moc (230 V) i nie być na widoku.
Muszą być też zamontowane na odpowiedniej wysokości na wypadek np. zalania. Czajnik, ekspres do kawy, toster, mikser, sokowirówka - zastanów się gdzie w kuchni najwygodniej będzie korzystać z tych sprzętów i zaplanuj odpowiednią liczbę gniazdek. Dobrym rozwiązaniem są gniazda blatowe, które umożliwiają wpuszczenie nieużywanych kontaktów w blat kuchenny.
Rodzaje gniazdek elektrycznych ze względu na stopień ochrony IP
Rodzaje gniazdek elektrycznych rozróżniamy również w zależności od stopnia ochrony IP. Informuje on o odporności gniazda na wpływy z zewnątrz, którą zapewnia obudowa. Pierwsza cyfra po IP oznacza zabezpieczenie gniazda przed dostaniem się do wnętrza gniazda ciał stałych, druga - wody. Gniazdka elektryczne przeznaczone do pomieszczeń mieszkalnych oraz biur mają przeważnie stopień ochrony IP22. W łazienkach, kuchniach i innych pomieszczenach wilgotnych należy stosować gniazda ze stopniem ochrony IP44 – są to tzw. gniazdka bryzgoszczelne. W garażach, saunach, na basenach, w kotłowniach i innych pomieszczeniach technicznych - IP56. Przy projektowaniu instalacji elektrycznej w domu z ogrodem, warto rozważyć dodatkowe źródło zasilania w ogrodzie. Wykonuje się go w skrzynce o stopniu ochrony IP67 na podbudowie z betonu. Gniazda zamontowane w takiej skrzynce w ogrodzie powinny mieć stopień ochrony IP65 - pyłoszczelne i zabezpieczone przed strugą wody. Klasyfikację stopni ochrony IP przedstawia norma PN-EN 60529:2003. Im wyższa liczba, tym lepsza ochrona.
Rodzaje łączników
Łączniki (nazywane potocznie włącznikami) umieszcza się zwykle na wysokości około 1,4 m nad podłogą. Najpopularniejsze są jednobiegunowe, przeznaczone do włączania pojedynczych źródeł światła, oraz dwubiegunowe - do kilku źródeł światła, które będziemy włączać oddzielnie. Dodatkowo rozróżniamy:
- jednoklawiszowe - jednobiegunowe po naciśnięciu klawisza zapalają jedną lampę (ewentualnie kilka żarówek w jednym żyrandolu), dwubiegunowe włączają lampy w dwóch niezależnych obwodach,
- dwuklawiszowe - w jednobiegunowych, zwanych też świecznikowymi, każdy klawisz włącza inną grupę żarówek w żyrandolu, w dwubiegunowych każdy klawisz włącza inną lampę, czyli osobne obwody świetlne,
- trzyklawiszowe - zazwyczaj jednobiegunowe, w których każdy klawisz włącza odrębną grupę żarówek w żyrandolu lub trzybiegunowe, w których każdy klawisz obsługuje inny obwód,
- schodowe - służą do włączania obwodu z dwóch miejsc, na przykład oświetlenia w salonie z dwoma wejściami lub na schodach,
- krzyżowe - do zastosowania, gdy chcemy włączać światło z trzech lub więcej miejsc. Stosuje się je razem ze schodowymi na przykład w długim korytarzu: na jego końcach instaluje się wówczas włączniki schodowe, a pomiędzy nimi jeden lub więcej łączników krzyżowych.
- ściemniacze - przeznaczone do regulacji natężenia światła pokrętłem, suwakiem lub przez odpowiednio długi dotyk płytki, a także za pomocą dowolnego pilota RTV. Zapamiętują ostatnie ustawienie sprzed wyłączenia. W sprzedaży dostępne są też urządzenia z wbudowanym programem "symulacji obecności". Takie ściemniacze o określonej porze dnia włączają oświetlenie, a po zaprogramowanym czasie je wyłączają, dzięki czemu potencjalny intruz odnosi wrażenie, że ktoś przebywa w obserwowanym przez niego lokalu.
- zwierne - do włączania sygnału dźwiękowego, dzwonka przy drzwiach, otwierania furtek, czy czasowego włączania oświetlenia.